Verlies hoort bij het leven. Verstandelijk weten we dit allemaal. Kijk maar om je heen tijdens het verstrijken van de seizoenen. Hoe vaste planten volop bloeien en hun mooiste kant laten zien in de zomer, om in de winter volledig te verdwijnen, waarna ze even zo vrolijk weer terugkomen bij het aanbreken van de lente.
Het lijkt allemaal zo moeiteloos te gaan. Waarom is dat bij ons alles behalve het geval? Wat maakt dat rouw bij ons vaak zo lastig is en allesbehalve moeiteloos? Helaas hebben we dat te danken aan het orgaan waar we meestal zo blij mee zijn: ons brein. Wat gebeurt daar eigenlijk?
Marjo had haar leven weer aardig op de rit staan. Het was nu bijna twee jaar geleden dat ze haar partner had verloren en haar wereld tot stilstand kwam. Maar Marjo was niet bij de pakken neer gaan zitten. Haar omgeving had met bewondering gekeken hoe ze stap voor stap alles weer opgepakt had.
In de aanloop naar het overlijden van haar man was ze volledig gericht geweest op de laatste dagen. De korte tijd die ze nog samen hadden, had ze geprobeerd zo prettig mogelijk te maken, waarbij al haar energie en aandacht daar naar toe was gegaan. Niet zo vreemd dat ze na het overlijden in een enorm gat dreigde te vallen. Niet alleen het verlies van haar maatje viel zwaar. Ze had ineens ook veel te veel tijd om daar bij stil te staan.
Dus had ze zich volledig gestort op alles wat op haar af kwam: financiën die geregeld moesten worden, bankzaken waar ze zich nooit mee had bemoeid, uitzoeken van al zijn spullen. Ze had het ene na het andere onbekende terrein betreden op een manier die haar omgeving verbaasd had doen toekijken. Het was alsof ze er een missie van had gemaakt om niet te blijven hangen in de onmacht van alle zaken die op haar afkwamen.
Na anderhalf jaar had Marjo haar leven weer aardig op de rit. Alle losse eindjes waren afgehandeld en het werd tijd om het laatste punt aan te pakken waar ze nog niet aan toe was gekomen: voor het eerst alleen op vakantie gaan.
Hoewel het onwennig was, had ze er ook ontzettend veel zin in. En ze had de afgelopen tijd zoveel dingen gedaan die voor haar onwennig waren, dat ze er vanuit ging dat dit ook wel goed zou komen. Ze had een weekje geboekt in de Eiffel, waar ze naar hartenlust kon wandelen. Marjo keer er naar uit dat ze weer eens heerlijk de natuur in kon trekken, en had een hotel geboekt dat er knus uitzag en het vervoer regelde naar verschillende mooie wandelroutes.
De eerste drie dagen waren geweldig. Ze genoot ervan dat ze niets hoefde te doen, maakte kennis met leuke hotelgasten en haalde haar hart op in de natuur. Ze was dan ook helemaal niet voorbereid op de leegte die hier overviel op de vierde dag. Ze had inmiddels haar draai gevonden en het onbekende was eraf. Ze voelde zich comfortabel toen ze zich die ochtend klaar maakte voor haar wandeling door de duivelskloof.
"Leegte is duizend keer zo veilig als verdriet"
Han Kooreneef
Nog niet halverwege haar wandeling werd ze plotseling bevangen door een gevoel van leegte. Het was alsof de zon, die volop scheen, achter een wolk verdween en een kilte maakte zich van haar meester, die ze maar niet af kon schudden. De schitterende uitzichten, ruwe rotsen, avontuurlijk lonkende paadjes, konden haar ineens niet meer bekoren en onder een overhangende rots kroop ze in elkaar en kwamen alle emoties in golven over haar heen. Ontredderd zat ze huilend in het zachte mos. Ze kon niet anders dan het over zich heen laten komen. Er was geen stoppen aan. Wat was dit?
Marjo was even ontredderd als verbaasd. Hoe was het mogelijk. De afgelopen jaren had ze alles zo voortvarend aangepakt en de ene na de andere uitdaging geslecht. En notabene op vakantie was het alsof ze helemaal teruggeworpen werd. Net toen ze zich heerlijk ontspannen en comfortabel voelde.
En dat is ook precies waarom het haar nu overkwam. Al kon Marjo dat op dat moment niet plaatsen. Want gedurende de eerste tijd had haar brein op standje overleving gestaan. Het bezig blijven zorgde ervoor dat ze de tijd niet had om uitgebreid bij haar verdriet stil te staan. Er was zoveel dat geregeld moest worden en alles was nieuw voor haar. Kees, haar man, had altijd zoveel gedaan waar zij zich nooit mee bemoeid had. Toen de aanslag voor de erfbelasting op de mat viel had ze zich geen raad geweten. Maar ze moest er toch op één of andere manier soep van zien te maken. Het zich vastbijten in dit soort zaken maakte dat haar brein druk bezig gehouden werd en de kans niet kreeg om écht bij de pijn en het verdriet te komen.
En zo was er telkens wel weer iets nieuws om aan te pakken. Het werd voor haar een sport om alle aspecten van haar nieuwe zelfstandigheid één voor één op te pakken. Maar in feite was het ook een vlucht geweest om controle te houden over de emotionele achtbaan. In haar hoofd kon ze niet alles tegelijk. En met rationele zaken bezig zijn, hield haar amygdala een beetje in bedwang.
Ken je dat? Soms komt alles tegelijk op je dak en ben je vooral bezig om je hier doorheen te werken. En op het moment dat je er doorheen bent en voorzichtig weer eens adem kunt halen, komt de man met de hamer. Alsof je brein op de rem trapt en je vermanend toespreekt. “Ik heb je de kans gegeven om alles goed op te pakken, anders zou het wel heel veel worden. Maar dat betekent niet dat je het verder volledig kunt negeren. Nu alles op de rit staat, pakken we dit proces weer op”. En voordat je het weet zit je midden in de emotionele achtbaan die je zo lang hebt weten te vermijden.
Ons brein bestaat uit verschillende delen. Het oudste deel regelt met name onze overleving. Hoewel dit maar een klein onderdeel van ons brein is, is het ook meteen het belangrijkste. Hierin wordt alles supersnel en automatisch in gang gezet om onze kans op overleven te maximaliseren. Dit deel wordt ook wel ons ‘reptielenbrein’ genoemd en hier zit belangrijke instincten, zoals onze ‘fight, flight, freeze’ reactie. Deze zorgt ervoor dat we adequaat reageren op acute stress en gevaar. We hebben dan geen tijd om na te denken en dit deel zorgt ervoor dat we snel reageren.
Als er een auto in grote snelheid op je af komt rijden heb je niet de tijd om na te denken. Je springt opzij en reageert voordat je kunt denken. Een voorbeeld van de ‘flight’ reactie. Op deze momenten is er ook geen ruimte voor emoties. Die komen daarna pas aan bod.
Je hebt het misschien wel eens meegemaakt dat je in een acute situatie terecht kwam waarin direct gehandeld moest worden en dat daarna de reactie pas kwam. Ik kan mij bijvoorbeeld nog herinneren dat mijn dochter toen ze anderhalf was, tijdens vakantie met haar hoofd op de dissel van de vouwwagen viel. Op dat moment moest meteen ingegrepen worden en toen het gevaar was geweken en ze in de handen van artsen was, begon ik te trillen en kwamen de tranen pas. Een typische ‘fight’ reactie waar eerst gehandeld moest worden.
Je kunt je voorstellen dat dit overlevingsmechanisme ook wordt aangesproken op het moment dat je te maken krijgt met verlies. En wie kent niet de situatie dat je na een overlijden in eerste instantie als verdoofd doet wat gebeuren moet. Maar uiteindelijk is het ‘acute gevaar’ geweken en kan het brein uit de overlevingsstand komen. Wat dan?
Als dieren te maken hebben gehad met een acute stress reactie, zie je dat ze daarna letterlijk de spanning van zich afschudden. Ik zie het onze hond ook regelmatig doen. Ze begint met het schudden van de kop en die beweging gaat vervolgens door haar hele lijf tot het puntje van haar staart. Je ziet het prooidieren ook doen als ze zijn ontsnapt aan een roofdier. Hiermee wordt letterlijk de opgebouwde spanning in het lijf en spieren volledig losgelaten.
Wij zijn dat vermogen helaas voor een groot deel kwijtgeraakt. Hoewel er steeds meer technieken zijn die ons helpen om dat vermogen weer opnieuw aan te spreken of te ontwikkelen. Hoe dan ook, na opbouw van spanning is er ook een ontlading nodig. Denk maar even terug aan het voorbeeld dat ik eerder gaf over mijn reactie op het ongelukje van mijn dochter toen ze klein was. Toen het gevaar geweken was stond ik letterlijk te trillen op mijn benen en kwamen de tranen. Had ik die op dat moment binnengehouden, dan was ik de opgebouwde spanning niet kwijtgeraakt en had het zich ergens in mijn lijf vastgezet.
Als gevaar geweken is, komt er ruimte voor verwerking en de emoties die daarbij horen. En dat is precies was Marjo mocht ervaren toen ze tot rust kwam tijdens haar vakantie in de Eiffel. Het reptielenbrein hoefde niet meer ‘aan’ te slaan. Er was geen gevaar meer, alles kon ontspannen en daarmee brak de tijd aan om te dealen met de opgebouwde spanning. Het deel van ons brein dat onze emoties reguleert, ons zogenaamde ‘zoogdierenbrein’ komt dan aan het woord. Een deel waar we maar al te vaak de strijd mee aangaan. Want hoe vaak zien we onze emoties niet als is vervelends, storend, zwak… Noem maar op. We zitten er niet op te wachten en al helemaal niet als dit betekent dat we de pijn moeten gaan voelen die erbij hoort. We waren net zo lekker bezig. Het ging zo goed…
Maar om spanning echt uit ons lijf te krijgen, is het van belang dat we ook deze fasen doorlopen in plaats van vermijden. En verstandelijk weten we dat vaak wel, maar dat is nog even wat anders dan het ook écht doen. Want wie zit er nu te wachten op de pijn en het donkere gat waar je je in mag storten? Tenminste, zo ziet het er vaak uit als je ervoor staat.
Voor Marjo was het moment aangebroken om haar amygdala zijn werk te laten doen. Dit uit de weg (blijven) gaan zorgt ervoor dat de bijbehorende spanning opgehoopt blijft zitten. En het lijkt wel of je hierover rente verzameld. Hoe langer dit blijft zitten, hoe meer het stapelt en hoe lastiger het wordt om het aan te gaan.
Het vooruitzicht om hiermee aan de slag te gaan kan behoorlijk beangstigend zijn. Je ziet een groot gat en weet niet hoe diep het is. Je kunt niet voorbij de pijn kijken en hebt geen idee waar je je instort. Je bent bang dat je jezelf er volledig in verliest en er niet meer uitkomt. Gelukkig hoef je dit dan ook niet alleen te doen. In een veilige omgeving, met iemand die je helpt, kun je stukje bij beetje dit proces van heling doorlopen. Dit kan natuurlijk met professionele hulp, maar ook door in contact te treden met gelijkgestemden. Met mensen die het proces al eens doorlopen hebben en weten waar je doorheen gaat.
Zo wist Marjo de weg te vinden naar Widows en Widowers. De verhalen van mensen die haar proces herkenden en konden vertellen hoe zij daar doorheen waren gegaan, hielpen haar om het vertrouwen te vinden dat ook zij dit stuk recht in de ogen kon kijken. En schoorvoetend zette ook Marjo de stappen door het emotionele landschap van rouw.
In dit proces helpt het ontzettend als je een beetje snapt waar je brein vanaf komt en dit in je voordeel in te zetten. In de volgende blog volgen we Marjo nog wat verder in haar reis.
Auteur: Daniëlle Botermans van Sqribox
